Το Μέτσοβο ιστορικά ήταν ο πιο αντιπροσωπευτικός οικισμός των χωριών της Κεντρικής Ηπειρωτικής Πίνδου και ανέκαθεν ένας από τους πιο ενεργούς οικισμούς της χώρας. Σήμερα είναι ένας από τους πιο γνωστούς παραδοσιακούς οικισμούς της χώρας. Η φήμη του οφείλεται κυρίως στην ομορφιά του χωριού , στην πολιτισμική κληρονομιά, στην παραδοσιακή φυσιογνωμία του, στους πολλούς εθνικούς ευεργέτες και στο πλούσιο φυσικό περιβάλλον.
Το κλίμα της περιοχής είναι ηπειρωτικό και χαρακτηρίζεται από ψυχρούς έως δριμείς παρατεταμένους χειμώνες, είναι πλούσιο σε βροχές την άνοιξη ενώ τα καλοκαίρια είναι σχετικά ζεστά με αρκετές βροχές. Σημειώνεται ότι έχει ένα από τους υψηλότερους δείκτες βροχόπτωσης στην Ελλάδα.
Ως προς τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά του, ο οικισμός του Μετσόβου είναι κτισμένο σε πλαγιά με πτυχές και μεγάλης κλίση με ΝΑ προσανατολισμό. Πρόκειται για έναν μονοκεντρικό οικισμό, στην πλατεία του οποίου συναντώνται οι δύο κάθετοι κύριοι δρόμοι που ορίζουν τον ιστό του χωριού. Υπάρχουν επίσης, δευτερεύοντες, εσωτερικής εξυπηρέτησης δρόμοι, η ανάπτυξη των οποίων είναι σύμφωνη με την κλίση και τη βατότητα του φυσικού εδάφους .
Οι δρόμοι είναι οφιοειδείς, στενοί με πλάτος 2-4 μέτρα. Κατά μήκος των δρόμων αναπτύσσονται οι μαντρότοιχοι των σπιτιών με τις σκεπαστές αυλόθυρες καθώς και οι προεξοχές των ορόφων. Τα καλντερίμια είναι λιθόστρωτα με εγκάρσιες υπερυψωμένες λωρίδες κάθε μισό μέτρο περίπου για την ασφάλεια του βηματισμού και την απορροή των υδάτων σε αυλάκι δεξιά ή αριστερά κατά τις ανάγκες.
Το Μέτσοβο είναι ένας οικισμός κλειστής μορφής, ο οποίος διακρίνεται από πυκνή δόμηση με τις περιορισμένες προσπελάσεις.
Ως προς την τυπολογία του, το μετσοβίτικο σπίτι διακρίνεται σε δύο τύπους. Ο πρώτος είναι ο τρίχωρος πλατυμέτωπος και αποτελεί τη λαϊκή κατοικία, ενώ ο δεύτερος είναι ο τετράχωρος και αποτελεί την αρχοντική κατοικία (πέρα από τη μονόχωρη καλύβα που χρησιμοποιείται ως χώρος διαμονής στους τόπους σταβλισμού των κοπαδιών ).
Το τρίχωρο σπίτι διαθέτει υπόγειο το οποίο χρησιμοποιείται ως βοηθητικός χώρος ενώ στο ισόγειο υπάρχει
- το σαράι, δηλαδή ο χώρος υποδοχής
- ο οντάς, που χρησιμοποιείται ως το χειμωνιάτικο καθιστικό, αλλά και για τον ύπνο και το μαγείρεμα
- ο χωτζιαρές, που χρησιιμοποιείται ως καοκαιρινός χώρος διαμονής
Το τετράχωρο αρχοντικό είναι επίσης διώροφο με τους βοηθητικούς χώρους στο ισόγειο και το υπόγειο και τα δωμάτια διαμονής στον όροφο ( σαράι, οντάς, χωτζιαρές, κρυφό).
Ως προς την αρχιτεκτονική των σπιτιών, ο κύριος όγκος του σπιτιού είναι προσανατολισμένος νότια ή νοτιοανατολικά, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαφοροποίηση μεταξύ χειμερινών και θερινών χώρων διαμονής (εικ.3). Οι χρήστες του κτιρίου διαμένουν σε διαφορετικά δωμάτια (τα οποία έχουν διαφορετικό προσανατολισμό και μέγεθος ανοιγμάτων) προκειμένου να εξασφαλίζονται οι βέλτιστες δυνατές συνθήκες άνεσης. Κατά συνέπεια, όλη η οικογένεια το χειμώνα χρησιμοποιούσε το χειμωνιάτικο ή ‘οντά’, ενώ το καλοκαίρι η οικογένεια ζούσε στο «χωτζιαρέ», δωμάτιο με περισσότερα ανοίγματα τα οποία εξασφάλιζαν αερισμό.
Τα παραδοσιακά κτίρια στο Μέτσοβο κατασκευάζονται από πέτρινους τοίχους που έχουν μεγάλη θερμική μάζα, ενώ οι εσωτερικοί τοίχοι, τα δάπεδα και οι οροφές κατασκευάζονται από ξύλο (τα ταβάνια προσφέρουν θερμομόνωση). Αυτές οι οικοδομικές πρακτικές συμφωνούν με τη στρατηγική που παρουσιάσθηκε προηγουμένως. Η χρήση του τσατμά στους εξωτερικούς τοίχους στους ορόφους είναι σχετικά περιορισμένη και φθίνει με το πέρασμα του χρόνου, πιθανότατα ως αποτέλεσμα της οικοδομικής εξέλιξης αλλά και επειδή η θερμική μάζα σαν παράμετρος σχεδιασμού κατά τη θερινή περίοδο είναι πιο αποδοτική στις πιο υψηλές θερμοκρασίες.
